نقش سازمان دامپزشکی در زنجیره مواد غذایی از مزرعه تا چنگال

به بهانه پخش برنامه غیرمحرمانه سیما :

نقش سازمان دامپزشکی در زنجیره مواد غذایی از مزرعه تا چنگال

 در پی پخش برنامه (غیرمحرمانه) شبکه دو سیما که از نقش سازمان دامپزشکی در تأمین بهداشت مواد غذایی غفلت نموده بود یادداشت زیر به قلم دکتر محمد رضایی، متخصص بهداشت مواد غذایی تقدیم بینندگان محترم می‎گردد :

عبارت “مزرعه تا چنگال”، توصیف زنجیره ی پیوسته ای از تولید محصولات کشاورزی و دامی تا فراوری، توزیع و در نهایت مصرف می باشد.

این سه کلمه ساده به طور کلی توصیف مفهومی است که شامل بسیاری از روابط در هم آمیخته است.

روابط و عوامل مختلفی چون هوا (در مزرعه، کارخانه تولیدی، حمل و نقل، توزیع و در منزل)، آب (مورد استفاده به عنوان آبیاری، شستشو، فراوری، خنک سازی و...)، خاک (کشاورزی)، آفات (در مزرعه، کارخانه تولیدی، حمل و نقل، توزیع و در منزل)، انسان (در مراحل مختلف از مزرعه تا فراوری و عرضه و در نهایت آماده سازی در منزل)، تجهیزات و ظروف بسته بندی و حیوانات خانگی می توانند باعث آلودگی محصول تولیدی شوند.

مواد غذایی با منشا دامی بین 2 تا 32 درصد کالری مصرفی و بین 13 تا 60 درصد پروتئین مورد نیاز مصرف کنندگان را تامین می کنند.

علاوه بر این، حیوانات در کشاورزی نیز موثر بوده و کود تولیدی آنها به عنوان غنی کننده در کشت انواع محصولات کشاورزی کاربرد وسیعی دارد و از این نظر یک ارتباط غیر مستقیم با  گیاه خوران نیز به وجود آورده است.

از طرفی تبادلات اقتصادی فراورده های غیر خوراکی دامی (پوست، پشم و...) در جهان از اهمیت بالایی برخوردار است.

پس حیوانات نقش مهمی در سه حوزه اقتصاد، امنیت و همچنین فرهنگ دارند که بدلیل دیدگاه‌های مختلف و متنوع هر حوزه هیچ کدام بر دیگری اولویت ندارد .

در این زمینه، علم دامپزشکی به عنوان یک ابزار کلیدی مطرح بوده و جوامعی که تمایل به اطمینان از ایمنی مواد غذایی مصرفی خود دارند باید نسبت به اتخاذ یک چارچوب قانونی مناسب و استفاده بهینه از خدمات با کیفیت دامپزشکی اهتمام ورزند.

در نهایت، زئونوزها یا بیماری های منتقله توسط حیوانات و فراورده های دامی به انسان یک نگرانی جدی بوده و پرداختن به این مهم نشان دهنده بخش عمده‌ای از فعالیت های دامپزشکی است که متاسفانه نه تنها از دید عموم جامعه بلکه از دید سیاست‌گذاران سلامت غذا نیز به دور مانده و همچنان تصور بر این است که دامپزشکی صرفاً به مبحث درمان بیماری های دامی می‌پردازد و نقشی در زنجیره سلامت غذا ندارد.

خاطر نشان می گردد وجود نیروهای فنی و متخصص دامپزشک که بر پیشگیری و درمان بیماری‌های دامی اهتمام دارند از یک طرف و  نیروهای صاحب نظر در بهداشت مواد غذایی از کارشناس گرفته تا متخصصین این امر از طرف دیگر، این سازمان را به سازمانی شاخص در زنجیره غذا از مزرعه تا چنگال تبدیل نموده و لزوم توجه و تجدید نظر در زمینه استقلال و افزایش عملکرد حوزه سلامت غذا در این سازمان ضروری به نظر می رسد.

یکی از عواملی که باعث تداخل در امر ایمنی غذا گردیده، موازی کاری بین دستگاه های مختلف اعم از سازمان دامپزشکی کشور، معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت و سازمان ملی استاندارد می باشد.

واقع شدن سازمان دامپزشکی در وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی امر تولید محصولات کشاورزی و دامی رسالت پر رنگ این سازمان که ایمنی فراورده های خام دامی است را کم رنگ نموده تا جایی که در محافل علمی و تخصصی و حتی عمومی سلامت غذا یادی از دامپزشکی نبوده و با این روند نخواهد بود. این بدان معنی نیست که امر تولید از سلامت جداست، بلکه وجود یک متولی واحد و یکپارچه در خصوص ایمنی غذا در کشور مد نظر است.

این در حالی است که  ارتباط حرفه دامپزشکی و سلامت عمومی با ایمنی مواد غذایی، بیماری های منتقله از دام و غذا و در نهایت سلامت و رفاه حیوانات مشهود است.

دامپزشکی با نظارت و کنترل بهداشتی خوراک دام، طیور و آبزیان  که از ابتدایی ترین مراحل زنجیره غذا می‌باشد، باعث تامین ایمنی خوراک شده و با نظارت بر واحدهای دامداری، مرغداری و آبزی‌پروری از منظر رعایت اصول بهداشتی دامپزشکی(GVP and GMP)   که مشتمل بر پیشگیری و درمان می باشد، سلامت این گروه پروتئینی را تضمین می نماید.

از سویی دامپزشکی چتر نظارتی خود را بر کشتارگاه های دام و طیور نیز که خطرناکترین منبع آلودگی هستند گسترانیده و محصول خروجی از این واحد ها را با سلامت به واحدهای قطعه بندی و بسته بندی فراورده های خام دامی با نظارت مداوم بر زنجیره حمل و نقل ارسال نموده و محصول تولیدی این کارخانجات را نیز تضمین می نماید.

به منظور تکمیل سلامت زنجیره غذا،  سازمان دامپزشکی کشور خود را موظف می داند فراورده های خام دامی سالم تولیدی را تا رسیدن به دست مصرف کننده با نظارت بر واحدهای عرضه گوشت، مرغ و آبزیان و مراکز طبخ غذا تضمین نماید.

در پایان به طور خلاصه دامنه فعالیت های دامپزشکی را می‌توان به صورت زیر فهرست نمود:

- حفظ سلامت عمومی علیه بیماری های مشترک بین انسان و دام

- اطمینان از ایمنی مواد غذایی با منشاء دامی

- بررسی نقش هر یک از عناصر در زنجیره غذا از مزرعه تا چنگال

- تشخیص و نظارت سلامت دام و فراورده های خام دامی در هر نقطه از زنجیره

- مداخله سریع و مناسب در هر نقطه از زنجیره غذایی به منظور اصلاح عدم انطباق های به وجود آمده

- پایش میکروبی و شیمیایی فراورده های خام دامی به منظور اطمینان از سلامت محصولات تولیدی

- بهره برداری از اطلاعات و نتایج پایش بیماری ها و آلاینده ها در مواد غذایی در راستای بهبود قوانین به منظور پیشگیری و مدیریت

دکتر محمد رضایی

مسئول آموزش و ترویج و کارشناس نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی

اداره کل دامپزشکی استان مرکزی